Lumbalna punkcija, lumbalna punktura ili spinalna punktura je uvođenje igle u spinalni kanal kako bi se sakupila i ispitala tečnost koja okružuje mozak i kičmenu moždinu, a koja se zove cerebralna spinalna tečnost ili likvor.
Ovaj postupak se naziva lumbalnom punkturom zbog toga što se igla postavlja u lumbalni deo leđa i koristi da bi napravila punkturu kroz tkiva kako bi ušla u spinalni kanal.
Koji su razlozi zbog kojih se radi lumbalna punkcija?
Lumbalna punkcija se najčešće radi da bi se dobio uzorak tečnosti koja okružuje mozak i kičmenu moždinu. Ispitivanje tečnosti može biti ključno u dijagnostici bolesti kao što su meningitis, neka neurološka oboljenja ili efekti sistemskih bolesti na mozak i spinalnu tečnost.
Lumbalna punkcija se može raditi i u svrhu lečenja. Na primer, to može biti način administracije antibiotika, lekova protiv kancera ili anestetičkih agenasa u spinalni kanal.
Spinalni fluid se ponekad uklanja ovim postupkom u svrhu smanjivanja pritiska spinalnog fluida kod pacijenata sa neobičnim stanjima kao što su hidrocefalus sa normalnim pritiskom, potom benigna interkranijalna hipertenzija, itd.
Ponekad se lumbalna punkcija izvodi i na pacijentima sa migrenom kako bi se uverili da u pozadini ne postoji nijedna druga patologija.
Na koji način se sprovodi lumbalna punkcija?
Obično pacijent leži okrenut na jednu stranu. Manje često, procedura se izvodi kada pacijent sedi ili se blago naginje napred.
Nakon lokalne anestezije koja se da injekcijom u lumbalni deo leđa, uvodi se dugačka igla između kostiju kičme, odnosno između pršljenova u spinalni kanal. Obično se igla uvodi između trećeg i četvrtog lumbalnog pršljena.
Zatim se može meriti pritisak spinalnog fluida i može se izvaditi uzorak cerebrospinalnog fluida kako bi se analizirao.
Šta je, u stvari, cerebrospinalna tečnost (likvor)?
Cerebrospinalna tečnost cirkuliše oko mozga i kičmene moždine (centralnog nervnog sistema). Ova “kupka” deluje kao podrška gde mozak i kičmena moždina “plutaju”. Podrška cerebrospinalnog fluida pomaže da se mozak zaštiti od povrede.
Normalna cerebrospinalna tečnost je providna/čista i sadrži različite supstance kao što su proteini, šećeri(glukoza) i nekoliko ćelija. Spinalna tečnost ima normalan pritisak kada se prvi put ukloni.
Kako se definiše normalna cerebrospinalna tečnost?
Normalne vrednosti za spinalnu tečnost su sledeće:
- broj ćelija (0 do 5 mononukleusnih ćelija);
- glukoza (50 do 80 mg/dl);
- inicijalni pritisak (70 do 180 mm);
- protein (15-60 mg/dl).
Ove normalne vrednosti mogu biti promenjene nakon povrede ili bolesti mozga, kičmene moždine ili pridruženih tkiva. Vrednosti se rutinski evaluiraju tokom pregleda spinalne tečnosti koja je dobijena lumbalnom punkturom. Pored toga, spinalna tečnost se analizira i na infekcije u mikrobiološkoj laboratoriji.
Lekar će pregledati i interpretirati rezultate analiza zajedno sa pacijentom. Ovi rezultati bi trebalo da se procenjuju u vezi sa drugim rezultatima testova i analiza, kao što su analiza krvne slike i radiološki testovi.
Koje bolesti se mogu dijagnostikovati pregledom cerebrospinalne tečnosti?
Spinalna tečnost dobijena lumbalnom punkturom može biti iskorišćena da bi se utvrdile mnoge važne bolesti kao što su krvarenje oko mozga, povišen pritisak zbog hidrocefalusa, upala mozga, kičmene moždine ili pridruženih tkiva (meningitis, encefalitis), tumori mozga ili kičmene moždine, itd.
Ponekad spinalna tečnost može indicirati bolesti imunog sistema, kao što je na primer multipla skleroza.
Da li postoje rizici i komplikacije, odnosno neželjeni efekti kada je u pitanju lumbalna punkcija?
Kada se tokom lumbalne punkcije vadi spinalna tečnost, rizici uključuju glavobolju zbog perzistentnog curenja spinalnog fluida, hernijacije mozga, krvarenja i infekcije. Svaka od ovih komplikacija nije uobičajena osim glavobolje koja se može pojaviti nekoliko sati nakon punkcije.
Oko 25 % pacijenata će imati glavobolju nakon procedure lumbalne punkcije. Glavobolje se manje često pojavljuju ako pacijent ostane da leži nekoliko sati nakon procedure.
Kakve su koristi od lumbalne punkcije?
Koristi od lumbalne punkcije zavise od tačne situacije zbog koje se izvodi ova procedura, ali svejedno, lumbalna punkcija može pružiti informacije koje spašavaju život.
Ispitivanje i dijagnoza meningitisa i encefalitisa uz pomoć lumbalne punkcije
Encefalitis je upala mozga. Meningitis je upala membrane koja okružuje mozak i kičmenu moždinu.
I meningitis i encefalitis mogu nastati zbog bakterije ili virusa, a ređe gljivica, mada mogu biti i neinfektivni.
Glavobolja i temperatura su uobičajeni simptomi encefalitisa i meningitisa. Ukočen vrat, konfuzija ili letargija mogu takođe biti prisutne.
Dijagnoza se obično dobija izvođenjem lumbalne punkcije.
CT skeniranje ili magnetna rezonanca mozga mogu biti od pomoći, ali se rade jedino kao dodatna dijagnoza uz lumbalnu punkciju.
Lečenje zavisi od otkrivanja i identifikacije osnovnog uzroka. Ukoliko je bakterija uzrok infekcije, onda se daju antibiotici.
Ukoliko bilo ko iskusi simptome encefalitisa ili meningitisa trebalo bi da poseti lekara momentalno.
U zavisnosti od organizma koji izaziva infekciju, bliske osobe mogu se takođe zaraziti.
Osnovne metode za prevenciju širenja infekcija (pranje ruku i stavljanje ruke na usta tokom kašljanja) mogu takođe pomoći da se spreči i raširi neki oblik meningitisa.
Encefalitis je retko stanje koje je uglavnom izazvano virusima. Može biti izazvano i neinfektivnim bolestima, kao što su sistemski lupus eritematozus i Behčetova bolest. Vodeći uzrok teškog enceflitisa je herpes simplex virus.
Drugi uzroci uključuju enterovirus ili viruse vezane za komarce.
Deca i stari ljudi su više skloni da imaju težak encefalitis.
Izloženost virusu se može dogoditi putem udisanja respiratornih kapljica inficiranih osoba, određenih ujeda insekata i direktnim telesnim kontaktom.
Koji su simptomi i znaci encefalitisa?
Simptomi i znaci encefalitisa se mogu poređati od veoma blagih koji liče na grip do potencijalno opasnih po život. Znaci i simptomi encefalitisa uključuju:
- glavobolju;
- povraćanje;
- iznenadnu temperaturu;
- ukočenost u vratu i leđima;
- vizuelnu osetljivost na svetlost;
- irtiranost;
- gubitak svesti;
- konfuziju;
- slabe reakcije;
- epi napade;
- pospanost;
- vrtoglavice;
- nestabilnost pri hodanju;
- iznenadnu tešku demenciju;
- gubitak pamćenja;
- slabost u mišićima.
Bilo koja osoba koja ima ovakve simptome encefalitisa, trebalo bi odmah da poseti lekara.
Da li je encefalitis zarazan?
Infektivni oblici encefalitisa su zarazni. Virusni i mnogi bakterijski oblici encefalitisa su takođe zarazni. Teški oblici bakterijskog encefalitisa mogu se širiti putem respiratornih izlučevina.
Encefalitis može biti uzrokovan i infekcijom u telu koja se širi na mozak. Neinfektivni encefalitis nije zarazan (sistemski lupus eritematozus i Behčetova bolest).
Da li je moguće sprečiti encefalitis i da li postoji vakcina?
Osnovni koraci u sprečavanju širenja infekcije (pranje ruku, prekrivanje usta dok kašljete, itd.) mogu pomoći u sprečavanju encefalitisa. Određene vakcinacije za bakterijske bolesti mogu pomoći u sprečavanju encefalitisa.
Šta je meningitis?
Meningitis je upala membrane koja okružuje mozak i kičmenu moždinu.
Šta izaziva meningitis?
Meningitis može biti uzrokovan različitim virusima i bakterijama. Takođe može biti izazavan bolestima koje mogu izazvati upalu tkiva bez infekcije.
Koji su simptomi i znaci meningitisa?
Klasični simptomi i znaci meningitisa su:
- glavobolja;
- ukočen vrat;
- bolna osetljivost na svetlost (fotofobija);
- temperatura sa groznicom.
Simptomi meningitisa se mogu pojaviti iznenada i takođe sadržati:
- mučninu;
- promene u ponašanju, kao što su pospanost, konfuzija, problem da se razbudite;
- povraćanje.
Kod beba, simptomi meningitisa su često manje specifični i mogu uključivati:
- umor;
- iritiranost;
- slab apetit;
- temperaturu sa groznicom.
U ranom stadijumu, meningitis može imati slične simptome kao grip.
Neke vrste meningitisa mogu biti smrtonosne ako se ne leče na vreme.
Šta je encefalomijelitis?
Encefalomijelitis je upala mozga i kičmene moždine u isto vreme. Encefalomijelitis može biti izazvan brojnim stanjima koja vode do iritacije mozga i kičmene moždine.
Među uobičajenim uzrocima encefalomijelitisa se nalaze virusi koji inficiraju nervna tkiva (na primer, herpes zoster virus). Ljudi sa encefalomijelitisom mogu prikazati kombinaciju različitih simptoma encefalitisa i meningitisa.
Koji su faktori rizika za encefalitis i meningitis?
Pacijenti sa supresijom imunog sistema, ili zbog terapije ili zbog bolesti, su u većem riziku da dobiju encefalitis ili meningitis.
Koji lekari specijaliste leče meningitis i encefalitis?
Encefalitis i meningitis obično se leče u bolnici. Lekar opšte prakse ili internista ili infektolog, upućenii su u lečenje osoba sa meningitisom ili encefalitisom.
Na koji način se utvrđuje prisustvo encefalitisa i meningitisa?
Na encefalitis ili meningitis se sumnja kada su prisutni simptomi koje smo već opisali. Lekar dijagnostikuje encefalitis ili meningitis nakon kompletiranja istorije bolesti u razgovoru sa pacijentom i nakon pregleda. Pregled uključuje specijalne manevre da bi se detektovali znaci inflamacije membrane koja okružuje mozak i kičmenu moždinu. Ovi znaci i simptomi mogu uključivati i ukočen vrat, glavobolju, kao i temperaturu. Na osnovu istorije i pregleda, lekar predlaže specifične analize koje će dalje pomoći u određivanju dijagnoze.
Analize koje se koriste u evaluaciji osoba kod kojih se sumnja da imaju encefalitis ili meningitis uključuju evaluaciju krvi za znake infekcije i mogućeg prisustva bakterija, potom skeniranje mozga i analizu cerebrospinalne tečnosti koja se dobija lumbalnom punkcijom.
Lumbalna punkcija je najčešći metod uzimanja uzorka fluida iz spinalnog kanala za pregled, odnosno za analizu. Lumbalna punkcija se izvodi, kao što je već rečeno, uvođenjem igle u fluid unutar spinalnog kanala. Zove se lumbalna punkcija zbog toga što igla ulazi u lumbalni deo leđa. Igla prolazi između koštanih delova kičme sve dok ne dođe do cerebralno-spinalne tečnosti. Mala količina fluida se sakupi i pošalje u laboratoriju na pregled. Evaluacija spinalnog fluida je obično neophodna za konačnu dijagnozu. Ona pomaže i u donošenju optimalnih odluka o lečenju (kao što je odgovarajući izbor antibiotika).
Dijagnoza se potvrđuje na osnovu abnormalnih rezultata spinalne tečnosti i, u slučaju infekcije, identifikovanjem organizama koji izazivaju infekciju. Kod pacijenata sa meningitisom, cerebro-spinalna tečnost obično ima nizak nivo glukoze i povećano prisustvo belih krvnih zrnaca. Pored toga, fluid se može iskoristiti i za identifikovanje nekih virusnih uzroka meningitisa ili da bi se odredila kultura bakterijskih organizama koji uzrokuju meningitis.
Kako izgleda lečenje meningitisa ili encefalitisa?
Potrebno je uzeti u obzir hitno lečenje antibioticima i antivirusnim lekovima kada je prisutna dijagnoza encefalitisa ili meningitisa. U nekim situacijama, antikonvulzanti se koriste kako bi se sprečili ili lečili epileptični napadi. Ponekad se administriraju kortikosteroidi kako bi se smanjilo oticanje mozga i upala. Sedativi su potrebni zbog iritiranosti ili nemira.
Pored toga, mogu se koristiti lekovi koji će sniziti temperaturu ili glavobolje. Potreba za hospitalizacijom obično zavisi od tipa meningitisa ili od težine simptoma.
Postoje li posledice nakon lumbalne punkcije?
Apsolutne kontraindikacije za lumbalnu punkciju su prisustvo zaražene kože preko mesta ulaska igle i prisustvo nejednakog pritiska između supratentorijalnog i infratentorijalnog odeljka. Ovo poslednje se obično zaključuje iz sledećih karakterističnih nalaza na CT mozga:
- gubitak suprashijazmatičnih i bazilarnih cisterni;
- gubitak superiorne cereblarne cisterne;
- gubitak cisterne kvadrigeminalne ploče.
Relativne kontraindikacije za lumbalnu punkturu uključuju sledeće:
- povećan intrakranijalni pritisak;
- koagulopatiju;
- apsces mozga.
Indikacije za obavljanje CT mozga pre lumbalne punkcije kod pacijenata kod kojih se sumnja na meningitis su:
- pacijenti stariji od 60 godina;
- pacijenti koji su imunokompromitovani;
- pacijenti sa poznatim CNS lezijama;
- pacijenti koji su imali epileptični napad nedelju dana pre toga;
Cena lumbalne punkcije u privatnim klinikama iznosi oko 15.000 dinara.
